Henryk IV "Wierny" Piast (urodzony między 1291 a 1292 rokiem, zmarł w Żaganiu, 22 stycznia 1342 roku) herb
Najstarszy syn Henryka III (V) Piasta, księcia głogowskiego, żagańskiego, księcia Królestwa Polskiego i Matyldy (Mechtyldy) Welg Brunszwickiej, księżnej na Głogowie, regentki księstwa głogowskiego i żgańskiego, córki Albrechta I Welfa księcia brunszwickiego na Lüneburgu.
Dziedzic korony Królestwa Polskiego (Heres Regni Polonie) jako Henryk VI od 9 grudnia 1309 roku do sierpnia 1314 roku, książę Góry, Lubina, (współrządy z bratem z Konradem i Bolesławem) od 9 grudnia 1309 roku do 1312 roku, książę Góry, Lubina jako Henryk II (współrządy z Janem i Przemkiem) od 1312 roku do 1314 roku, książę Góry jako Henryk II (współrządy z bratem Przemkiem) od 1314 roku do 1317 roku, książę Żagania jako Henryk IV od 9 grudnia 1309 roku do 22 stycznia 1342 roku (współrządy do 1321 roku - z Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II), książę Ścinawy jako Henryk II (współrządy wraz z Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II od 9 grudnia 1309 roku do 1317 roku, książę Wielkopolski jako Henryk I od 9 grudnia 1309 roku do 1314 roku, książę poznański jako Henryk I (współrządy warz z Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II) od 9 grudnia 1309 roku do 1314 roku, książę kaliski jako Henryk I (współrządy z bratem Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II) od 9 grudnia 1309 roku do 1312 roku, książę gnieźnieński jako Henryk I (współrządy wraz z baretm Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II) od 9 grudnia 1309 roku do 1312 roku, książę oleśnicki jako Henryk I (współrządy wraz z bratem Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II) od 9 grudnia 1309 roku do 1312 roku, książę namysłowski jako Henryk I (współrządy wraz z bratem Konradem I, Bolesławem, Janem i Przemkiem II) od 9 grudnia 1309 roku do 1312 roku, książę głogowski jako Henryk IV (współrzady z bretem Przemkiem II) od 1318 roku do 1321 roku.
Między 5 stycznia 1310 roku a 29 lutym 1312 roku (dyspenza papieska - Avignon, 10 grudnia 1320 roku) poślubił Matyldę Ballenstedt Askańską (urodzona między 1298 a 1300 roku, zmarła 23 czerwca 1322 a 31 marca 1329 roku), córkę Hermana III "Długiego" Ballenstedt Askańskiego, margrabiego brandenburskiego na Salzwedel i Anny Habsburżanki, córki Albrechta I Habsburga, króla Rzymian, księcia Austrii i Styrii, seniora Karnioli, Marchii Wendyjskiej i Port Naon, hrabiego Habsburga i Kyburga, landgrafa Alzacji.
Od między 9 a 10 maja 1329 roku dziedziczny lennik czeski.
Przydomek "Wierny" pojawia się już we współczesnych mu XIV-wiecznych kronikach. Ojciec do wielkiej polityki przygotowywał pierworodnego już od najmłodszych lat - zabierając Henryka jako cztero-pięcioletnie dziecko w 1296 roku na rokowania pokojowe z księciem kujawskim Władysławem "Łokietkiem" do Krzywinia. Układ tam wówczas zawarty był niezwykle obiecujący dla młodego Henrykowica, gdyż zobowiązał Łokietka pod presją militarną Głogowczyka do usynowienia syna konkurenta, co miała zabezpieczyć dziedzictwo książąt głogowskich. Dodatkowo książę kujawski zobowiązał się w chwili osiągnięcia pełnoletności przez Henryka IV przekazać mu księstwo poznańskie, zaś w przypadku swojej bezpotomnej śmierci całość Wielkopolski. Układ ten wobec rychłego narodzenia się męskich dziedziców Łokietka, a zwłaszcza znalezienia się władcy Kujaw na wygnaniu nie został jednak dotrzymany.
Młodość spędził w otoczeniu Władysława "Łokietka", co wynikało z układu zawartego między Henrykiem III a Łokietkiem, na mocy którego Henryk miał dziedziczyć dzielnicę poznańską, którą do uzyskania przez niego pełnoletniości zarządzać miał właśnie Łokietek.
Henryk III Głogowski zmarł 9 grudnia 1309 roku Henryk IV mimo osiągnięcia wieku uznawanego w tych czasach za sprawny, z nieznanych przyczyn znalazł się wraz z młodszymi braćmi do 1312 roku pod opieką matki.
Po śmierci ojca w 1309 roku, rządy w rozległym księstwie sprawowała księżna-wdowa przy rosnącym współudziale najstarszych synów Henryka i Konrada. Nie były one łatwe, gdyż narastały zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, łącznie z groźbą utraty części księstwa. Do tego dochodziło zadłużenie i pusty skarbiec. W obawie przed stratami terytorialnymi młodzi książęta szukali wsparcia u margrabiów brandenburskich. Odbyło się to jednak dużym kosztem. Bracia zrzekli się potencjalnych praw do Pomorza Gdańskiego. W zamian za pożyczkę książęta zastawili Krosno i Żagań (zastaw wrócił ich w ręce w 1319 roku).
W 1312 roku księstwo głogowskie zostało podzielone na dwie dzielnice: zachodnią (żagańską), należącą do Henryka i jego najmłodszych braci Jana i Przemka, i wschodnią (oleśnicką), która przypadła Konradowi i Bolesławowi. Stołeczny Głogów pozostał dożywotnią oprawą wdowią matki. Podział dotyczył również Wielkopolski, co wzbudziło niezadowolenie tamtejszych możnych i duchowieństwa. Arcybiskup poznański Jakub Świnka rzucił klątwę na książąt głogowskich. Potępienie przez episkopat było zapewne hasłem do wystąpienia rycerstwa wielkopolskiego przeciw Głogowczykiem. Lojalny pozostał im natomiast Poznań, klasztory cysterskie nad Obrą i tamtejsze rycerstwo. Skutkiem powstania była utrata przez książąt głogowskich do końca 1313 roku większości Wielkopolski, na rzecz stronników Władysława "Łokietka". W ich rękach pozostały tylko tereny położone nad Obrą (w walkach z Łokietkiem i królewiczem Kazimierzem utracone zostały ostatecznie do 1332 roku, Wschowa i Przemęt - w roku 1343). Głogów pozostał w rękach Matyldy brunszwickiej jako oprawa wdowia.
W kolejnych latach nastąpiły między książętami dalsze podziały w dzielnicy żagańskiej. Jan uzyskał własną dzielnicę - ścinawską (1316-1319). Po śmierci matki Przemko usamodzielnił się w 1321 roku w Głogowie. Reszta dzielnicy pozostała przy Henryku IV, jako księciu żagańskim. Po koronacji Łokietka na króla Polski, zanikło stopniowo używanie przez niego (jak i pozostałych braci) tytułu "dziedzica Królestwa Polskiego".
W 1329 roku Henryk i jego bracia - z wyjątkiem Przemka głogowskiego - złożyli hołd lenny Janowi Luksemburskiemu - królowi Czech. Po bezpotomnej śmierci Przemka w 1331 roku, zgodnie z zawartą między braćmi w 1326 roku umową o wspólnym dziedziczeniu, księstwo głogowskie zostało podzielone pomiędzy Henryka IV i Jana Ścinawskiego (w rękach wdowy po Przemku pozostała połowa Głogowa i Bytomia Odrzańskiego). Jednak jeszcze w tym samym roku zajął je Jan Luksemburski, pozbawiając wdowę i książąt ich dziedzictwa (od Jana ścinawskiego wykupił za 2000 grzywien jego prawa do połowy księstwa). Henryk IV do końca życia nie odzyskał należnej mu połowy Głogowa.
W celu zażegnania dalszych kryzysów Henryk potwierdził w 1310 roku przywileje Kościoła, przez co unormował kontakty z biskupem wrocławskim. Nie udało się jednak zakończyć długotrwałej wojny z Henrykiem VI wrocławskim i Bolesławem legnicko-brzeskim o ziemie zajęte przed laty przez Henryka III. Wojna ta zakończyła się dopiero ugodą ze stycznia 1317 roku, w której książęta głogowscy zrzekli się terenów położonych między Odrą a Wołowem, z Urazem i Lubiążem.
Sytuacja Głogowczyków w tym czasie nie była do pozazdroszczenia - nie rozwiązany konflikt z książętami legnickimi o dziedzictwo po Henryku "Probusie" i groźba usunięcia z Wielkopolski przez Władysława "Łokietka" skłoniły najstarszego Henrykowica do nawiązania przyjaznych stosunków z margrabiami brandenburskimi, jako przeciwwagę wobec wrogów. W 1310 roku jako gwarancja dobrych stosunków zostało zawarte małżeństwo pomiędzy Henrykiem IV a Matyldą córką margrabiego Hermana. Kontrakt ślubny został podparty zastawieniem margrabiom Krosna i Żagania (zastaw wrócił dopiero w ręce synów Henryka III w 1319 roku). W ramach zacieśniania stosunków z Askańczykami Henryk IV wraz z młodszymi braćmi Bolesławem i Konradem zrzekł się na zjeździe w Berlinie 3 marca 1310 roku pretensji do Pomorza Gdańskiego na rzecz margrabiów Waldemara i Jana, którzy rychło sprzedali je za wysoką sumę pieniędzy Krzyżakom.
W Wielkopolsce do pierwszego wybuchu niezadowolenia doszło już w 1310 roku. Wtedy to Henryk IV odniósł niespodziewaną klęskę z rąk powstańców pod Kłeckiem, co nie rokowało zbyt dobrze ich rządom. Sytuacja Głogowczyków pogorszyła się dwa lata później, kiedy książęta znaleźli się pod klątwą arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki i biskupa poznańskiego Andrzeja Zaremby. Jednak dopiero bezpośrednie zaangażowanie w konflikt Władysława "Łokietka" w 1313 roku doprowadziło do utraty ostatecznie rok później przez Głogowczyków Wielkopolski na rzecz jednoczącego się państwa polskiego. W rękach synów Henryka III pozostała tylko część ziem wielkopolskich położonych nad Obrą utraconych ostatecznie do 1332 roku (z wyjątkiem Wschowy utraconej dopiero przez Henryka V "Żelaznego"). Synowie Henryka III później jeszcze wielokrotnie na niwie dyplomatycznej, czy nawet zbrojnej próbowali powrócić do sprawy Wielkopolskiej, jednak bez rezultatów. W tym celu próbowali zawierać niekorzystne traktaty z margrabiami brandenburskimi, licząc na ich poparcie militarne. Na szczęście do realizacji tych planów nie doszło, z powodu śmierci Waldemara i wygaśnięcia dynastii askańskiej.
Również wobec książąt legnickich sojusz okazał się zupełnie niewystarczającym zabezpieczeniem. Wojna toczyła się w latach 1312-1317 i została ostatecznie zakończona ugodą 8 stycznia 1317 roku, w wyniku której książęta głogowscy zostali zmuszeni do oddania terytorium pomiędzy Odrą a Wołowem, z Urazem i Lubiążem.
Po śmierci matki, w 1321 roku, nastąpił ostateczny podział ojcowizny - Przemko otrzymał księstwo głogowskie, a Henryk IV księstwo żagańskie (Jan otrzymał wcześniej księstwo ścinawskie ze Ścinawą i Lubinem, Bolesław był już wtedy księciem oleśnickim, zaś Konrad I namysłowskim).
W 1322 roku przeciwko synom Henryka III powstała koalicja książąt śląskich (Bernard Świdnicki, Henryk Wrocławski, Bolesław Legnicki), na czele której stanął król polski Władysław Łokietek. Co dodatkowo przyczyniło się do osłabienia książąt głogowskich i utraty przez nich Namysłowa.
Rok później w celu uniknięcia zależności od cesarza Ludwika IV Wittelsbacha Henryk IV oddał swoje księstwo pod opiekę papieża. 29 lipca 1326 roku Henryk zawarł traktat ze swoimi braćmi - Janem ścinawskim i Przemkiem, zgodnie z którym po bezpotomnej śmierci braci miał odziedziczyć po nich księstwa. Wydaje się, że była to próba przywrócenia jedności księstwa głogowskiego.
Po 1327 roku sytuacja polityczna na Śląsku uległa dalekim zmianom. Jan Luksemburski zhołdował w tym roku księstwa piastowskie na Górnym Śląsku. W 1329 roku hołd złożyli Bolesław Legnicki, Jan Ścinawski, Konrad Oleśnicki oraz Henryk IV. Z synów Henryka III władcy czeskiemu nie podporządkował się tylko Przemko głogowski. Mając poparcie Luksemburgów Henryk IV próbował wówczas bezskutecznie wysunąć pretensje do spadku po Askańczykach.
W 1331 roku umarł bezpotomnie Przemko (został otruty). Zgodnie z zawartym porozumieniem, księstwo jego zostało podzielone pomiędzy Henryka IV i Jana Ścinawskiego. W rękach wdowy po nim pozostała tylko połowa Głogowa i Bytomia Odrzańskiego. Jan Luksemburski miał jednak inne plany i jeszcze w tym samym roku zajął księstwo pozbawiając wdowę i zainteresowanych książąt ich dziedzictwa. W celu uprawomocnienia swojego zaboru Jan za 2000 grzywien wykupił od Jana ścinawskiego jego prawa do połowy księstwa. Takie postępowanie króla czeskiego naruszyło prawa wdowy po Przemku II, Konstancji, oraz prawa Henryka IV, który do końca życia nie odzyskał należnej mu połowy Głogowa.
W celu uniknięcia rozprzedania księstwa przez największego utracjusza w rodzinie księcia ścinawskiego Jana 25 lipca 1334 roku Henryk IV i Konrad I zawarli z nim układ w którym zobowiązał się, że odtąd bez zgody braci nie sprzeda nic ze swoich włości. Wreszcie rok później bracia wykupili od niego całość księstwa oddając mu je tylko jako dożywocie. Oba te układy zatwierdził również Jan Luksemburski. 30 kwietnia 1341 roku otrzymał od swojego brata Jana Ścinawskiego ziemię wschowską. Z małżeństwa z Matyldą (zmarłą pomiędzy 1323 a 1329 roku), córką margrabiego brandenburskiego, Hermana dochował się syna Henryka i trzech córek - Jadwigi (cysterka w Trzebnicy), Agnieszki (żona najpierw Leszka raciborskiego, potem Ludwika I brzeskiego) i Salomei (żona Henryka II z Plauen). Henryk IV Wierny zmarł w dniu 22 stycznia 1342 roku w Żaganiu i został pochowany w tamtejszym w kościele augustianów. Do dziś znajduje się tam jego nagrobek.
Oceny rządów Henryka są różne. Z jednej strony związki z Berlinem i ustępstwa terytorialne na rzecz Brandenburczyków postrzegane były, szczególnie w Wielkopolsce, wręcz za zdradę. Niezadowolenie z tego faktu, a następnie podział Wielkopolski z 1812 roku, objawiło się buntem, co ułatwiło Łokietkowi przejęcie tej dzielnicy. Z drugiej strony należy zrozumieć bardzo trudną sytuację, w jakiej znalazło się księstwo głogowskie po śmierci Henryka III. Rywalizacja o władzę z matką (co objawiło się odsunięciem przez synów znacznej części dotychczasowych doradców) i zbyt duża liczba dziedziców, spowodowały systematyczne rozdrabnianie księstwa i jego osłabienie.
Żródła:
Henryk IV Wierny w "Wikipedia"
Henryk IV (II) Wierny "Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej"
HEINRICH II Duke of Sagan w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
HEINRICH II Duke of Sagan w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
23-12-2019